Piotr Lewandowski: Emerytura stażowa albo bez znaczenia, albo szkodliwa

Skokowy wzrost płacy minimalnej, który zaproponowało PiS, doprowadzi do wzrostu bezrobocia. W dłuższej perspektywie spowoduje rezygnację z etatu na rzecz umów cywilno-prawnych lub działalności gospodarczej, a nawet pobieranie części pensji pod stołem. Przyczyni się do spłaszczenia  rozkładu wynagrodzeń, gdyż płace minimalną będzie otrzymywało prawie dwa razy więcej osób niż dotychczas. To ostrzeżenia, które formułowała jedna z organizacji pracodawców w 2019 r., przed podwyżką płacy minimalnej z 2250 zł do 2600 zł. To była podwyżka o 16 proc., czyli nieco mniejsza od przyszłorocznej. Czy te ostrzeżenia były celne?

Gdy słuchałem tych ostrzeżeń, nie byłem pewien, czy były sprzed czterech lat, czy sprzed 15. Bo przed podwyżką płacy minimalnej w 2009 r. z 936 do 1126 zł też były głosy, że to doprowadzi do masowego bezrobocia, zamykania firm itd. Dyskusja o płacy minimalnej w Polsce to jest taki teatr, w którym co roku odgrywane są te same role. Zawsze są aktorzy, którzy mówią, że to będzie koniec świata, i tacy, którzy uważają, że podwyżka płacy minimalnej jest potrzebna i powinna być nawet większa. A fakty są takie, że przez ostatnich kilkanaście lat ta płaca wzrosła bardzo mocno, zarówno w ujęciu nominalnym, jak i w stosunku do przeciętnej płacy (z około 30 do około 50 proc.). I do tej pory negatywnych konsekwencji, jeśli chodzi o bezrobocie, nie było. Nasze badania pokazują, że w dużych miastach to w ogóle nie miało żadnego znaczenia. Nie wpływało na dynamikę płac, bo niskie wynagrodzenia i tak by szybko rosły pod wpływem sił rynkowych, ani na bezrobocie, które jest tam praktycznie zerowe. W mniej rozwiniętych regionach ceną za wyższą płace minimalną był nieco mniejszy poziom zatrudnienia, ale i tak bilans był moim zdaniem jednoznacznie pozytywny.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Dodatek do emerytury dla sołtysów już od soboty

Od 1 lipca sołtysi będą mogli ubiegać się o wypłatę ekstra pieniędzy.

Trzymając się teatralnej terminologii: w tym spektaklu zmienia się scenografia. Wydaje się bardzo prawdopodobne, że stosunek płacy minimalnej do średniej w 2024 r. wyraźnie przebije 50 proc. To byłby poziom niespotykany w UE. Czy to pozwala oczekiwać, że tym razem skutki podwyżki minimalnego wynagrodzenia będą większe?

Trudno powiedzieć. Elementami scenografii, które jednocześnie się zmieniają, są też podaż pracy i popyt na pracę w Polsce. Na początku tego stulecia, gdy mieliśmy bardzo liczne roczniki wchodzące na rynek pracy, i relatywnie niskie zapotrzebowanie na pracowników, elastyczność zatrudnienia i bezrobocia względem zmian płacy minimalnej była prawdopodobnie wyższa niż w ostatnich 10, a nawet 15 latach. Teraz, ze względów demograficznych, potencjalnych pracowników jest coraz mniej, a bezrobocie w Polsce, co by się nie wydarzyło, bardzo nie wzrośnie. Rzeczywiście, poziom płacy minimalnej jest już dość wysoki, ale czy to spowoduje, ze w końcu spełnią się te kasandryczne przepowiednie? Nie jestem przekonany. Bardziej realistycznym scenariuszem wydaje mi się to, że w niektórych segmentach rynku pracy płaca minimalna po prostu nie będzie przestrzegana. Tam, gdzie produktywność jest niższa, podwyżka tej płacy do 4300 zł nie zostanie w praktyce wdrożona.

A czy może być tak, że ambitne podwyżki płacy minimalnej nie tylko nie mają negatywnego wpływu na zatrudnienie w Polsce, ale wręcz mają wpływ pozytywny, bo przyciągają imigrantów zarobkowych?

Niewiele o tym wiemy. W ostatnim roku charakter procesów migracyjnych był tak szczególny, że zachodził w oderwaniu od realiów rynku pracy. Może była jakaś mała grupa uchodźców, którą wyższe płace w Polsce zniechęciły do emigracji dalej na Zachód. Ale patrząc w szerszej perspektywie, taki mechanizm może występować. Tym, co w tej dyskusji umyka, jest to, że w tym roku realnie płaca minimalna zmaleje po raz pierwszy od 20 lat. A bierzemy tu pod uwagę główny wskaźnik inflacji, podczas gdy ludzie o niższych dochodach więcej niż ci o wyższych dochodach wydają na energię i żywność, gdzie wzrost cen był najwyższy. Czyli stopa życia osób o niskich dochodach zmalała bardziej niż osób o wyższych dochodach. Dużą podwyżkę płacy minimalnej w 2024 r., gdy inflacja prawdopodobnie będzie już niższa niż w br., można traktować jako korektę jej tegorocznego realnego spadku.

Jednym z efektów tego, że płaca minimalna rośnie szybciej niż przeciętna, jest spłaszczanie struktury wynagrodzeń. To dotyczy szczególnie sfery budżetowej. Dużo się mówi o tym, że wykwalifikowani pracownicy oświaty, wykonujący bardzo odpowiedzialną pracę, będą zarabiali tyle co osoby wykonujące proste prace nie wymagające kwalifikacji. Brzmi to jak przepis na katastrofę edukacyjną.

Nie mam wątpliwości, że wynagrodzenia w sektorze publicznym nie dotrzymują kroku wynagrodzeniom w sektorze prywatnym, i że jest to bardzo szkodliwe zjawisko. To tworzy bodźce do odchodzenia z niektórych zawodów, takich jak nauczyciel,  i zniechęca młodych do kształcenia się w tym kierunku. Ale to nie jest wina osób pracujących w handlu, rolnictwie czy budownictwie za płacę minimalną, że rząd nie chce podnosić wynagrodzeń nauczycieli i pielęgniarek. To, że w tych ostatnich zawodach zarabia się za mało, nie jest argumentem przeciwko podwyżkom płacy minimalnej. Spadek poziomu życia osób otrzymujących płacę minimalną w br. i brak podwyżek w sferze budżetowej to są osobne problemy. Mam nadzieję, że duża podwyżka płacy minimalnej zwiększy siłę przetargową związków zawodowych w oświacie, żeby wynegocjować tam większe podwyżki.

W naszym spektaklu zmieniają się też dialogi. Z powodów, o których wspomniałeś, ostrzeżeń, że ta zmiana uderzy w zatrudnienie, jest dzisiaj mniej. Przybyło za to głosów, że tak duża podwyżka płacy minimalnej będzie czynnikiem podtrzymującym inflację. Takie ryzyko rzeczywiście istnieje? Bo wydaje się, że wzrost płac nie był w ostatnich latach istotnym kołem zamachowym inflacji.

Jeśli w tym roku siła nabywcza płacy minimalnej zmalała, to trudno argumentować, że wzrost dochodów tej grupy pracowników przyczynił się w istotny sposób do inflacji. Można się zastanawiać, czy większego znaczenia nie miały duże zwroty PIT związane z Polskim Ładem. Oczywiście, podwyżki płacy minimalnej w pewnym stopniu rozlewają się na osoby, które zarabiają trochę więcej – o 10 czy 15 proc. Ale w Polsce w wielu segmentach rynku pracy mamy do czynienia z rynkiem pracownika. Osoby, które lepiej zarabiają, mają większą siłę przetargową, aby wynegocjować podwyżki, które zrekompensują im inflację. Oni by te podwyżki dostali niezależnie od tego, co się dzieje z płacą minimalną. Podwyżki tej płacy nie są więc głównym czynnikiem determinującym dynamikę wynagrodzeń zbliżonych do przeciętnego i wyższych.