Kto i za co odpowiada w NBP? Kontrowersje wokół skupu obligacji

Cezary Wójcik

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Szkoły Głównej Handlowej.

Odp: Nie zgadzam się

RPP powinna określać ogólne ramy i kierunki polityki pieniężnej, a Zarząd - wraz ze swoim całym aparatem wykonawczym - powinien je wykonywać zgodnie z mandatem i postanowieniami ustawy o NBP i Konstytucji.

Joanna Tyrowicz

Profesor ekonomii, członkini Rady Polityki Pieniężnej, współzałożycielka i członkini zarządu think-tanku GRAPE.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Narodowy Bank Polski nie finansuje deficytu budżetu państwa. W Polsce nie ma umocowania prawnego ani dla QE ani dla QT. Ustawa o NBP nie stwarza żadnych możliwości działań o charakterze inwestycyjnym. Dlatego, jeśli NBP dokonał już zakupu skarbowych papierów wartościowych, nie powinien w ogóle podejmować aktywnych działań w odniesieniu do tego portfela. Nie ma do tego podstaw prawnych ani RPP, ani Zarząd NBP.  

Marek Ignaszak

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie

Odp: Nie zgadzam się

W przypadku problemów płynności sektora finansowego lub kryzysów finansowych, te decyzje muszą być podejmowane błyskawicznie. Sposób ich podejmowania musi umożliwiać sprawne działania. Kluczem są tutaj wiedza i kompetencje zarządu NBP a nie regulacje prawne.   

Marek Dąbrowski

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Odp: Zgadzam się

Ustawa wskazuje, że to RPP „ustala zasady operacji otwartego rynku”. W tym pojęciu mieszczą się również operacje strukturalne, które NBP zaczął przeprowadzać w marcu 2020 r. Jedynie techniczne i operacyjne kwestie powinny pozostawać w kompetencji Zarządu NBP. Można dodać, że podobne rozwiązanie należałoby przyjąć w odniesieniu do interwencji walutowych (czas przeprowadzania, skala). 

Wojciech Paczos

Makroekonomista, wykładowca na Uniwersytecie w Cardiff, prezes fundacji Dobrobyt na Pokolenia.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Oczywiście: to są działania z zakresu polityki pieniężnej. Uważam, że przejęcie ich przez Zarząd NBP w czasie pandemii było uzurpacją niezgodną z prawem. 

Maciej Bukowski

Doktor nauk ekonomicznych, prezes think-tanku WiseEuropa.

Odp: Nie zgadzam się

Zależy od umiejscowienia RPP. W praktyce polskiej RPP jest organem rekrutowanym głównie z akademików i w części z byłych urzędników/polityków. Rzadko profesjonalistów z rynku. W przypadku zarządu NBP ten komponent profesjonalny jednak istnieje. Dlatego - o ile nie jest możliwa zmiana ustrojowa samej RPP i/lub przekształcenie jej w bardziej zdywersyfikowany i profesjonalny organ składający się np. w 1/3 z akademików, 1/3 z praktyków polityki publicznej (fiskalnej/strukturalnej) i 1/3 profesjonalistów rynku finansowego, uczestnictwo zarządu NBP w polityce pieniężnej jest moim zdaniem - co do zasady - korzystne. 

Wojciech Charemza

Profesor ekonomii, wykładowca w Akademii Finansów i Biznesu Vistula.

Odp: Zgadzam się

Zgadzam się, ale jakaś giętkość w tej sprawie powinna zostać zachowana, bo RPP to takie trochę mało ruchliwe ciało.

Michał Zator

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt na wydziale finansów Uniwersytetu Notre Dame w USA

Odp: Nie mam zdania

Wydaje mi się, że przy częstotliwości swoich spotkań, RPP może nie być wystarczająco elastyczna, żeby robić to dobrze, ale nie znam tego procesu wystarczająco dobrze aby ocenić obecny podział obowiązków pomiędzy RPP i zarządem.

Witold M. Orłowski

Profesor ekonomii, wykładowca Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, były rektor tej uczelni.

Odp: Nie mam zdania

Nie ma sensu, by RPP zatwierdzała niewielkie, rutynowe operacje. Co innego operacje mające charakter NPP (niekonwencjonalnej polityki pieniężnej - red.).  

Ryszard Kokoszczyński

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, były członek Zarządu NBP

Odp: Nie zgadzam się

Operacyjne decyzje dotyczące aktywności NBP na rynku powinny pozostawać w gestii zarządu, gdyż mają właśnie charakter operacyjny. Dotychczasowe rozwiązanie, gdzie RPP określa zasady prowadzenia tych operacji i ocenia, jak zarząd realizował ustalone przez RPP założenia polityki pieniężnej, jest w mojej opinii wystarczające.

Eugeniusz Gatnar

Profesor ekonomii, pracownik Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

To oczywiste. Ja zawsze tak uważałem. Jednak w mojej kadencji wnioski o to, aby to RPP decydowała o parametrach QE, czyli np. horyzoncie czy docelowej wartości skupu obligacji, większość RPP odrzucała. 

Łukasz Hardt

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Ekonomii Politycznej na WNE UW.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Skup/sprzedaż papierów wartościowych przez NBP na rynku wtórnym w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku to działanie z zakresu polityki pieniężnej, oddziałujące na dłuższy koniec krzywej dochodowości. Takie działanie powinno być więc w kompetencjach RPP, konstytucyjnie odpowiedzialnej za prowadzenie tejże polityki. Dodać trzeba, że gdy programy skupu aktywów były rozpoczynane przez takie banki centralne jak Bank Anglii, Rezerwa Federalna czy Europejski Bank Centralny, to zawsze o parametrach tych programów decydowały te same organy, które odpowiadały za ustalanie krótkoterminowych stóp procentowych. Zresztą, to RPP w dn. 8 kwietnia 2020 r. przyjęła "wniosek o rozszerzenie skupu aktywów o papiery wartościowe gwarantowane przez Skarb Państwa oraz papiery skarbowe o terminie zapadalności nie przekraczającym 1 roku." (minutes z tego posiedzenia). Późniejsze ograniczenie władztwa Rady nad tym programem było dużym problemem, istotnie zmniejszającym pozycję tego organu. Część członków ówczesnej Rady (Gatnar, Hardt i Zubelewicz) podnosiła ten problem, chociażby głosując przeciw założeniom polityki pieniężnej na 2022 r.

Andrzej Cieślik

Profesor ekonomii, pracownik Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Zdecydowanie są to działania z zakresu polityki pieniężnej, ponieważ mają bezpośredni wpływ na podaż pieniądza. 

Michał Rubaszek

Profesor nauk ekonomicznych, wykładowca Szkoły Głównej Handlowej.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Na stronie https://nbp.pl/o-nbp/ nie ma informacji, że do głównych obszarów działalności NBP należą budowa CPK lub elektrowni atomowej. Jest to powód formalny, aby nie zgodzić się z powyższą tezą. Powód ekonomiczny jest natomiast taki, że powyżej opisany mechanizm wcale nie oznacza, że CPK powstanie "za darmo". Będzie kosztował sektor publiczny podobnie co przy finansowaniu konwencjonalnym. Powyżej opisany sposób finansowania CPK oznacza, że budowa tych obiektów będzie w dużej mierze sfinansowana przez emisję bonów pieniężnych NBP. Ten mechanizm obserwujemy aktualnie w przypadku obligacji covidowych nabytych przez NBP w 2020 r,, których druga strona bilansu NBP jest w postaci wyżej oprocentowanych krótkoterminowych bonów skarbowych. Stanowi to jedno ze źródeł strat banku centralnego z 2 ubiegłych lat.    

Maciej Bukowski

Doktor nauk ekonomicznych, prezes think-tanku WiseEuropa.

Odp: Zgadzam się

Tak ale tylko w pewnym zakresie, gdyż tylko część (40-60 proc.) kosztów tych inwestycji to koszt krajowy. Reszta wymaga importu, a więc musi opierać się o emisję długu denominowanego w innych walutach niż złoty. Finansowanie inwestycji z kredytów ma sens ekonomiczny i nie grozi presją inflacyjną o ile są to inwestycje produktywne, czyli wiążą się z powstaniem aktywów, które będą się "same" spłacać. Tak jest w przypadku CPK i (mniejszym stopniu) elektrowni jądrowej

Marek Dąbrowski

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Odp: Nie zgadzam się

Zadania NBP są inne. Warto przypomnieć niektórym członkom RPP o ustawie o NBP, a dokładniej o jej art. 3, zgodnie z którym „podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen”. „Wspieranie polityki gospodarczej Rządu” jest także zadaniem NBP, ale tylko wtedy, kiedy „nie ogranicza to podstawowego celu NBP”. 

Wojciech Paczos

Makroekonomista, wykładowca na Uniwersytecie w Cardiff, prezes fundacji Dobrobyt na Pokolenia.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

To działanie spoza mandatu banku centralnego. Bank centralny może skupować obligacje na rynku wtórnym tylko wtedy, gdy przyczynia się do realizacji jego mandatu - niskiej i stabilnej inflacji oraz stabilności finansowej. Tak było w gospodarkach rozwiniętych po kryzysie finansowym - wtedy chodziło o przywrócenie sekularnie za niskiej inflacji w okolice celu, przy braku możliwości obniżenia stóp procentowych (były już na dolnym ograniczeniu), a także w Polsce i wielu innych krajach w czasie pandemii - wtedy chodziło o zachowanie stabilności finansowej. Finansowanie CPK i elektrowni atomowych - niezależnie od tego, jak bardzo są potrzebne - nie wypełnia tych warunków.

Joanna Tyrowicz

Profesor ekonomii, członkini Rady Polityki Pieniężnej, współzałożycielka i członkini zarządu think-tanku GRAPE.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Narodowy Bank Polski nie finansuje deficytu budżetu państwa. 

Marek Ignaszak

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Możliwość finansowania wydatków państwa poprzez bank centralny tworzy ogromną pokusę dla polityków, którzy w horyzoncie planowania mają najbliższe wybory, a nie długoterminowy rozwój państwa. Teoretycznie nie musi tak być, ale w praktyce bardzo często kończy się to dużymi transferami do wyborców i - gdy w końcu nominalny popyt przekracza możliwości wytwórcze gospodarki - wysoką inflacją.

Wojciech Charemza

Profesor ekonomii, wykładowca w Akademii Finansów i Biznesu Vistula.

Odp: Nie zgadzam się

Taka polityka silnie zagrażałaby niezależności banku centralnego. Niemniej, bliższe przyjrzenie się zasadom i praktykom polityki mieszanej (policy mix) i rozważenie jej zastosowania w polskich warunkach nie zaszkodziłoby.

Michał Zator

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt na wydziale finansów Uniwersytetu Notre Dame w USA

Odp: Nie zgadzam się

Nie widzę specjalnych zalet takiej monetyzacji długu na te konkretne cele. Myślę, że nie będzie problemu z pozyskaniem finansowania na te projekty w tradycyjny sposób. Jeśli już, rozważyłbym emisję obligacji detalicznych dla Polaków, co mogłoby zwiększyć poparcie i zapewnić większą stabilność tych projektów.

Michał Możdżeń

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Katedrze Polityk Publicznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Odp: Nie mam zdania

Moim zdaniem forma finansowania tego typu inwestycji ma niewielkie znaczenie, szczególnie, że skup odbędzie się najprawdopodobniej po cenach rynkowych determinowanych bieżącą rentownością, a liczy się to, w jakim stopniu inwestycje te generują nacisk na wewnętrzne zdolności wytwórcze i bilans handlowy w krótkim okresie i jak będą produktywne w okresie użytkowania.

Paweł Bukowski

Doktor nauk ekonomicznych, wykładowca na University College London oraz w Polskiej Akademii Nauk

Odp: Nie zgadzam się

Wydaje mi się, że w tym przypadku za bardzo miesza się politykę monetarną z fiskalną. A przez to tracimy korzyści z istnienia niezależnego banku centralnego.  

Cezary Wójcik

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Szkoły Głównej Handlowej.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Celem NBP jest dbanie o stabilność cen, a nie angażowanie się w projekty inwestycyjne rządu. Propozycja płynąca z NBP jest niewłaściwa, niestosowna, i potencjalnie niebezpieczna dla stabilności długoterminowej kraju.

Ryszard Kokoszczyński

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, były członek Zarządu NBP

Odp: Nie zgadzam się

W moim przekonaniu rozwiązanie takie wykracza poza - określony w polskim i unijnym prawie - aktualny mandat banku centralnego. 

Małgorzata Zaleska

Profesor ekonomii, dyrektorka Instytutu Bankowości SGH, przewodnicząca Komitetu Nauk o Finansach PAN.

Odp: Nie zgadzam się

Granica między polityką pieniężną i polityką gospodarczą jest wyjątkowo cienka i łatwo tutaj o popełnienie błędu. Równocześnie nie zawsze cele polityki pieniężnej są zbieżne z oczekiwaniami polityki gospodarczej i stąd tak ważne jest zapewnienie niezależności NBP. Pytaniem otwartym pozostaje wciąż w jakim zakresie banki centralne powinny odpowiadać za politykę rządów i na jakich warunkach. Biorąc pod uwagę obecny cel działania NBP, wspieranie polityki gospodarczej jest dopuszczalne, o ile nie zagraża to stabilności poziomu cen. Występuje zatem dosyć duża swoboda w zakresie interpretowania co wolno, a czego nie wolno polskiemu bankowi centralnemu. Warto jednak rozróżnić wsparcie „systemowe” (jak w przypadku pandemii COVID-19) od finansowania konkretnych inwestycji, co byłoby precedensem w Polsce.

Łukasz Goczek

Profesor ekonomii na WNE UW

Odp: Nie mam zdania

Nie do końca rozumiem ideę tego działania. Tak czy owak obligacje będzie trzeba spłacić, czy to podatkami czy wyższą inflacją.

Andrzej Cieślik

Profesor ekonomii, pracownik Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Ten pomysł jest zupełnie szalony, ponieważ doprowadzi do destabilizacji waluty krajowej w wyniku wygenerowania inflacji. W dużym skrócie pomysł ten sprowadza się do kolejnej próby przejęcia prywatnych oszczędności krajowych przez rząd za pośrednictwem banku centralnego w celu finansowania wątpliwych inwestycji, które niekoniecznie przełożą się na wzrost produktywności. Jedynym skutkiem tego typu pomysłów będą dalsze wzrosty cen i postępująca destabilizacja gospodarki krajowej.

Łukasz Hardt

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Ekonomii Politycznej na WNE UW.

Odp: Nie zgadzam się

Gdy inflacja jest powyżej celu inflacyjnego i na horyzoncie widać jej wzrosty, to nie powinno się rozważać luzowania polityki pieniężnej poprzez ewentualny program skupu obligacji celowych na rynku wtórnym. Gdy natomiast inflacja na trwałe powróci do celu, to - w świetle art. 3 ustawy o NBP, może być zasadne rozważenie podjęcia działań na rzecz wspierania polityki gospodarczej rządu, również w obszarze transformacji energetycznej.